Endometriosiz olan kadınların bazıları semptom göstermeyebilirler, bazıları ise şiddetli ağrı veya gebe kalmakta zorluk şikayeti ile karşımıza çıkmaktadır. Endometriozis için kesin bir tedavi yoktur ama semptomatik tedavi uygulanabilmektedir.

Endometriozis nedenleri nelerdir ?

• Nedeni bilinmiyor. Genel bir teori diyor ki adet kanı ve endometrium adet sırasında fallopian tüplere ve  pelvik alanlara geriye gitmektedir. Hücreler yerleştiği yerde çoğalmaktadır. Buna ‘’retrograd menstruasyon teorisi’’ ismi verilmektedir. Bunun dışında farklı bazı teorilerde bulunmaktadır.

Endometriozisli Hastalrda Semptomlar Nelerdir ?

• En sık semptom ağrıdır. Özellikle adet sırasında
• Pelvik ağrı, adet öncesi veya sırasında
• İlişki sırasında
• İşeme veya barsak hareketleri sırasında

Pelvik ağrılar diğer nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bunlar, pelvik kas spazmı, Pelvik İnflammatuar Hastalık veya irritable bağırsak sendromu olabilir.

• Gebe kalmakta zorlanma – Endometriozis overleri ve fallop tüplerde hasar oluşturabilmektedir. Bu nedenle gebe kalmakta zorluklar meydana gelebilir. Hamile kadınlarda endometriozis zarar oluşturmaz. Semptomlar genelde hamilelikten sonra ortaya çıkmaktadır.

Endometrioma (Çikolata kisti) Nedir?

Endometriozisli kadınlarda endometriozis içeren over kistleri gelişebilir ve bunlara endometrioma denir. Endometriomalar genelde kanla dolar ve cikolataya benzer ve bu yüzden cikolata kisti denir.

Endometriozisin Tanısı Nasıl Konur ? Endometriozis için herhangi bir test var mı? 

Hayir. Ancak semptomlar ve testler yapılınca şüphelenilebilir.
Endometriozis olup olmadığından emin olmak için ameliyat yapılması (laparoskopi) ve uterus dışında endometriozis hücrelerin varlığı tespit edilmesi gerekir.
Endometriosizin USG ,X-ray yada non-invaziv metodlarla tanısı konulamaz. Endometriozis ameliyat bulgularınıza göre hafif, orta ve ağır olarak sınıflandırılabilir. Hafif görülenlerde semptomlar ağır olabilir. Agrasif olanlarda ise semptomlar hafif şekilli görülebilir.

Endometriozis nasıl tedavi edilir? 

Endometriozis farklı yöntemlerle tedavi edilebilir. En doğru tedavi sizin semptomlarınıza ve ne zaman hamile kalmak istediğinize bağlıdır. Endometriozis tedavisinde medikal ve Cerrahi tedavi alternatifleri bulunmaktadır.

• Medikal Tedavi.
• Nonsteroid anti inflamatuar ilaçlar ( Örn. İbuprofen) Ağrı Kesiciler. Bu ilaçlar ağrıyı kesebilir ama tedavi edemezler.
• Oral Kontraseptifler. Doğum Kontrol İlaçları. Ağrıyı kesebilir ama hamile kalmak isteyen için uygun değildir.
• GnRH Agonistleri. Adet kesen hormonlar. 1 yıldan fazla kullanılması tavsiye edilmemektedr. Çünkü bazı önemli yan etkileri vardır.

Bazı durumlarda, doktorunuz  endometriozis düşündüren semptomlar için ilk tedavi olarak ilaç tavsiye eder.  Bu ilaçlar nonsteroid anti inflamatuar ilaçlar ( ibuprofen , advil ) , ya da doğum kontrol hapları içeren ilaçlar olabilir.
Eğer tedavi sizin ağrılarınızda 3-6 ayda bir iyileşme sağlamazsa, cerrahi girişim bir sonraki adımdır.
Diğer durumlarda, ameliyat endometriozis tedavisi almadan önce endometriyosis tanısını koymak ve kaldırmak için yapılır.
En iyi tedavi planı sizin gelecekteki planlarınıza göre çıkarılır, çocuk sahibi olmak isteyenler için veya sadece semptomlara yönelik tedaviler farklılık gösterebilir.

Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar

Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar endometriyosisten dolayı kaynaklanan ağrıyı gidermede kullanılan bir ağrı kesici ilaç tipidir. İlaç protaglandinlerin salınımını durdurarak etki gösterir, ki bu da ağrılı menstrüel periyodların ana sebebidir. Bu ilaçları menstrüel periyodunuz başlamadan 1-2gün  önce kullanınca prostaglandinlerin salınımı durur ve ağrıyı azaltmış ve kullandıkça durdurmuş oluruz. Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar ensometriyosisi küçültmez ya da büyümesini engellemez.  Bir çok Nonsteroid antiinflamatuar ilaç reçete olmadan kullanılabilir.
İbuprofen: kutunun içinde talimatları izleyin. Genellikle 2 tablet alınır ilk doz için sonrasında  4-6saatte bir tablet olacak şekilde , gerektikçe alınabilir. Yemeklerle beraber alınabilir, acı başlamadan 1-2 gün önce alınırsa çok etkili olur. Doktorlar bu ilaçları yüksek dozlarda reöete edebilir.
Naproksen sodyum: kutunun içindeki talimatları izleyin, dozu ve alma sıklığı ilaçların içindeki formulasyona göre değişebilir. Genellikler ilk doz için 2 tablet alınır, sopnrasında 8-12 saatte 1 tablet ,gerektikçe alınabilir. Bütün tabletler yemekler ve 1 bardak su ile alınmalıdır. İbuprofen gibi , tipik menstrüel ağrı başlamadan 1-2 gün içinde alındığında daha etkili olmaktadır.
Nonsteroid antiinflamatuar ilaçların dezavantajları her zaman endometriosisle ilgili olan ağrıyı azaltamamalarıdır. Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar , doğum kontrol hapları gibi başka ilaçlarla kombine edildiğinde muhtemelen en iyi etkiyi gösterebilir. Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlara bağlı ciddi yan etkiler , nadir olmakla birlikte, mide , böbrek problemleri , hipertansiyon olabilri.

Hormonal doğum kontrol tedavisi

hormonal  doğum kontrol yöntemlerinden ,hap, yama ve vajinal halka sıklıkla ağrıyı dindirmede yardımcıdır çünkü ağır kanamaları önler. Uzun etkili progestin içeren enjektabl ve implante edilen formlar ağrıyı dindirmede çok etkilidirler. Progestin içieren rahim içi araçlarda yine etkileri yüksektir. Doğum kontrol hapları , menstrüel siklusla alakalı olmayan ağrılarda en iyi çözümdür.
Endometrisisli kadınlara  genellikle 3 ve daha fazla ay için plasebo haplarını atlayarak sürekli doğum kontrol haplarını kullanmaları tavsiye edilir. Bu hem bu menstrüel periyodların daha az olmasını sağlar, hem de her periyodda daha az kanama ve daha az ağrı olmasını sağlar.
Östrojen içeren hormona doğum kontrol yöntemlerinin sık görülen yan etkileri :

• Bulantı
• Memede hassasiyet
• Düzensiz vajinal kanamalar ya da lekelenmeler

Bu yan etkiler genellikle tedaviye başladıktan aylar sonra ortaya çıkar. Ciddi yan etkiler ( kan pıhtısı, inme, kalp krizi ) sigara içmeyen kadınlardan çok nadir görülür.

Progestinler: progestinler vücutta var olan doğal progesteronun sentetik formudur. Bu tedavi östrojen içeren doğum kontrol yöntemi kullanamayan veya ağrı kesicilerin fayda etmediği durumlarda kadınlara tavsiye edilir.
Progestinler reçeteyle hap ya da enjeksiyon şeklinde verilir. Hamile kalmak isteyen bayanlar için kullanılmaz. Progestin içeren rahim içi araçlar rahmin içine çok düşük derecede progesteron salar ve sonuç olarak daha az miktarda ve daha az ağrılı menstrüel siklusların olmasını ve daha az sistemik yan etkilerin olmasını sağlar.
Progestinlere bağlı olarak ortaya çıkan yan etkiler bazı kadınlar için can sıkıcı olabilir. Sık görülen yan etkiler ise şöyle : şişkinlik, kilo kaybı, düzensiz vajinal kanamalar, ve çok nadir olarak depresyonun kötüleşmesi.

Gonadotropin salıcı hormon agonistler (GnRHa)

GnRH analogları geçici menopoza sebep olarak etki gösterir. Yumurtalıkların östrojen üretimini durdurur, bu da  endometriosis odaklarını küçülmelerini sağlar.
Bu tedavi yöntemi endometirosise bağlı çok ağrısı olan kadınların %80’inde ağrıyı dindirmede başarılı olmuştur. Bu ilaçlar da hamile kalmak isteyen bayanlar için uygun değildir.
Nafarelin  – burun spreyi günde 2 kez
Leuprolide  – 1-3 ayda bir kez alınır
Goserelin – 28 günde bir alınır.
Yetişkin kadınlar GnRH analoglarını 12 aya kadar tam dozda alabilirler. 12 aydan fazla kullanımda birtakım endişeler bulunmaktadır. Kemik dansitesini düşürebilir ve bu ileri zamanda ciddi problemlere yol açabilir. Kemik yoğunluk kaybını minimalize edecek tek yöntem de hormonal tedaviyi GnRH analoglarıyla beraber kullanma yoludur. (çok küçük miktarlarda östrojen ya da sentetik progestinler)
Bu küçük miktarlardan eklenen hormonal ilaçlar GnRH analoglarının yol açabileceği yan etkileri de azaltmaktadır. Bu etkilerin menopozal semptomlar yani sıcak basmaları, vajinal kuruluk,   libidoda azalma, uyku problemleri gibi olabilir.

• Cerrahi Tedavi.

Cerrahi- endometirosis in tedavisinde cerrahi şu durumlarda tedavi yöntemi olabilir :

• İlaç tedavisine rağmen hala ağrılar varsa
• Pevik bölgedeki odaklarda byüme Ya da bir kitle varsa. Cerrahi kitlenin çıkarılmasında etkili olabilir, veya buna sebep olan şeyin bulunmasında yardımcı olabilir.
• Gebe kalmada sorun yaşıyorsanız ve endometriosis buna problem teşkil ediyorsa.

Cerrahinin amacı endometriosis odaklarını ve  skar dokusunu ortadan kaldırmaktır.
%80 in üzerindeki kadında cerrahiden sonra aylar boyu daha az ağrı hissi olmuştur. Eğer cerrahiden sonra verilen birtakım ilaçları aldığınız takdirde doğum kontol yöntemleri gibi , ağrınız geri dönmeyecektir.

• Laparoskopi: laparoskopi cerrahinin tek yolu ve çoğunlukla tanı koymak ve tedavi etmek için kullanılır. Laparoskopi sırasında doktor karnınızda ve göbek deliğinin alt bölgesinde küçük kesikler açar, laparoskopinin enstrümanlarının girebilmesi için. Biri ışık kaynağı diğeri kameradır.
• Endometriyomanın tedavisi : ilaçlar endometriyomanın tedavisinde kullanılmazlar. Eğer büyüklüğü 4-5 cm ve daha fazlası ise, ve bu birtakım bası semptomlarına sebep oluyorsa, büyümekteyse cerrahiye başvurulur. Cerrahi bu noktada hem tanıyı koyabilmek adına, hem endometriyomanın rüptürü gibi komplikasyonları önlemek adına hem de ağrı gibi smeptomları dindirmek adına önemlidir.
• Rahim ve yumurtalıkların çıkarılması – Ameliyatla yumurtalıklarınızı ve rahminizin alınması şu durumlarda  önerebilir:
• Diğer tedavileri uygulamış olmanıza rağmen hala bazı semptomlarınız devam ediyorsa
• Gebe kalma isteminiz yok ise
• Kalıcı bir tedavi istiyorsanız

Cerrahiden sonra hormon tedavisi- eğer yumurtalıklarınız çıkarıldıysa, doktorunuz size ameliyattan sonra hormonal tedavi önerecektir. (östrojen gibi ). Bu özellikle 50 yaşından küçük kadınlar için, menopozdan önceki dönemde kadınlara verilir. Östrojen sıcak basması, gece terlemeleri, vajinal kuruluk, kemik erimesi gibi menopozal semptomları en aza indirmede yardımcıdır.

• İnfertilite tedavisi- Endometriosisli kadınlarda infertiliteyi tedavi etmede bir çok seçenek vardır. En iyi tedavi birçok faktöre göre değişir. Hastanın yaşı, fertilitenin bozulmasında başka faktörler de varsa endometriosisin bundaki katkısına göre değişebilir. Tedavi seçenekleri şöyledir :
• Fertilite ilaçları ( clomiphene gibi )
• İntrauterin kullanılabilen fertilite ilaçları.
• Cerrahi ile endometriosisin kaldırılması
• İn vitro feritilizasyon – tüp bebek

Prof.Dr. Seyit Temel Ceyhan